Πόσο «νέοι» πρέπει να είναι οι νέοι επιχειρηματίες;

Ένα από τα ζητήματα που απασχολούν την ερευνητική κοινότητα που ασχολείται με τις πολιτικές προώθησης της επιχειρηματικότητας διεθνώς είναι το ζήτημα της ηλικίας των ατόμων που ξεκινούν ένα επιχειρηματικό εγχείρημα. Όπως έχει πολλές φορές εξηγηθεί, η ενίσχυση απλώς του επιπέδου της επιχειρηματικότητας που εκδηλώνεται σε μια χώρα, δεν επαρκεί για να δημιουργήσει μια συνολικότερη αναπτυξιακή δυναμική σε αυτήν. Ειδικά σε μια οικονομία, όπως η ελληνική σήμερα, η δημιουργία πλήθους νέων εγχειρημάτων έχει μια αξία, κυρίως ως προς την επαγγελματική / βιοποριστική διέξοδο κάποιων ατόμων και είναι σίγουρα επιθυμητή. Όμως, για να μπορέσει να σηματοδοτηθεί μία αλλαγή που να έχει σημαντικό μακροοικονομικό όφελος απαιτείται μια ροή επιχειρηματικών εγχειρημάτων που να έχει αρκετές πιθανότητες, αφενός επιβίωσης, αφετέρου μεγέθυνσης.

Το αν η ενεργοποίηση στη νεοφυή επιχειρηματικότητα των πολύ νέων ή των μεγαλύτερων ηλικιών είναι επιθυμητή ή όχι είναι αρκετά συζητήσιμο. Η ευρεία συμμετοχή των πρώτων στη επιχειρηματικότητα είναι ίσως προβληματική, γιατί ενώ συνήθως χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερο πάθος και δυναμισμό σε σχέση με τις μεγαλύτερες ηλικίες, στερούνται εκείνης της εμπειρίας και γνώσης και πιθανόν και της κατάλληλης δικτύωσης που ενδεχομένως να βελτίωνε τις πιθανότητες επιτυχίας στο εγχείρημά τους. Αντίθετα, όπως έχει φανεί και από σχετική οικονομετρική εργασία, η ηλικία του επιχειρηματία επηρεάζει θετικά την πιθανότητα εμπλοκής του στη λεγόμενη «αναπτυξιακή επιχειρηματικότητα», δηλαδή την επιχειρηματικότητα που μπορεί να δημιουργήσει πολλές θέσεις εργασίας.

Η ετήσια έρευνα του Global Entrepreneurship Monitor (GEM) που διεξάγεται στην Ελλάδα από το 2003 από το ΙΟΒΕ και η οποία αξιολογεί κάθε χρόνο την επιχειρηματικότητα στα αρχικά της στάδια, μας δίνει μια συστηματική εικόνα σε αυτό το ζήτημα. Στον επόμενο πίνακα καταγράφεται η ποσοστιαία σύνθεση των επιχειρηματιών αρχικών σταδίων που εντοπίστηκαν στην έρευνα του 2017. Το 35% αυτών προέρχεται από το ηλικιακό κλιμάκιο 35-44 ετών, ποσοστό αρκετά υψηλό, σε σύγκριση με άλλες χώρες «καινοτομίας», δηλαδή τις αναπτυγμένες κυρίως χώρες με τις οποίες και θέλουμε να συγκρινόμαστε. Συνολικά οι δύο στους τρεις προέρχονται από τις πιο παραγωγικές ηλικίες μεταξύ 25 και 44 ετών, ενώ ιδιαίτερα μεγάλη φαίνεται η απόκλιση με τις χώρες καινοτομίας στο στρώμα 45-54 ετών, το οποίο είναι σε όλες τις χώρες σε διψήφιο επίπεδο, ενώ στην Ελλάδα μόνο 8,3% του συνόλου. Άλλωστε, η μέση ηλικία του επιχειρηματία αρχικών σταδίων στην Ελλάδα είναι τα 35 έτη, επίδοση που συνιστά συστηματικό εύρημα διαχρονικά.

Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα φαίνεται γενικά να ενισχύεται η συμμετοχή στην επιχειρηματικότητα από νεότερες ηλικίες. Αυτό είναι αποτέλεσμα σίγουρα και της υψηλής ανεργίας των νέων στη χώρα μας, που καθιστά όλο και πιο δύσκολη τη διαδικασία εύρεσης σχέση μισθωτής - εξαρτημένης εργασίας, με αποτέλεσμα οι νέοι να οδηγούνται όλο και περισσότερο στην επιχειρηματικότητα για βιοποριστικούς λόγους. Φαίνεται δηλαδή η επιχειρηματικότητα να αποτελεί έσχατη λύση για τους νέους (επιχειρηματικότητα ανάγκης), πράγμα βέβαια που όχι μόνο δεν εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα της νέας επιχείρησης, αλλά ενδεχομένως να αυξάνει και την πιθανότητα αποτυχίας της.

Εξάλλου, αν εξετάσουμε τα συγκριτικά στοιχεία του GEM, διαπιστώνεται ότι είναι στις χώρες με χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα, όπου ενεργοποιούνται μικρότερες ηλικίες στην επιχειρηματικότητα, εύρημα που συσχετίζεται με την παραπάνω υπόθεση. Παρατηρούμε ότι οι μισοί επιχειρηματίες αρχικών σταδίων στις χώρες της ομάδας Α και σχεδόν οι μισοί από τις χώρες της ομάδας Β, είναι νεότεροι των 34 ετών όταν αντίθετα, στις χώρες καινοτομίας (ομάδα Γ), το ποσοστό αυτό είναι αρκετά χαμηλότερο (40%). Άρα στις πιο ανεπτυγμένες περιοχές του πλανήτη η έναρξη επιχειρηματικής δραστηριότητας φαίνεται να είναι υπόθεση μεγαλύτερων ηλικιών, ενώ στις αναπτυσσόμενες χώρες η ανάγκη βιοπορισμού οδηγεί περισσότερους νέους σε ηλικία στην επιλογή επιχειρηματικότητας. Αυτό προϊδεάζει ότι η επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων στις αναπτυγμένες περιοχές θα αφορά – κατά κανόνα – και σε υψηλότερης ποιότητας ανθρώπινο κεφάλαιο, δηλαδή άτομα με πλουσιότερη επαγγελματική εμπειρία και πιθανόν υψηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο.

Πάντως όπως δείχνει και έρευνα του ινστιτούτου Kauffman που αναλύει αντίστοιχα στοιχεία από τις Η.Π.Α., η συνήθης εικόνα που υπάρχει για τους ιδρυτές νεοφυών επιχειρήσεων να είναι άτομα 20-25 ετών που ξεκίνησαν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα μόλις ή πριν καν αποφοιτήσουν, δεν είναι ο κανόνας. Η μέση ηλικία των ιδρυτών νεοφυών επιχειρήσεων στις ΗΠΑ είναι επίσης περί τα 35 έτη. Μάλιστα μεγαλύτερη επιτυχία παρουσιάζουν οι νεοφυείς επιχειρήσεις που οι ιδρυτές τους έχουν προηγούμενη επαγγελματική εμπειρία σε άλλες εταιρίες, ενώ και το νέο εγχείρημα συνήθως ανήκει στον ίδιο κλάδο στον οποίο εργάζονταν πριν οι ιδρυτές τους.

Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και ευρεία έρευνα πεδίου (AEGIS survey) που διεξήχθη από το Εργαστήριο Βιομηχανικής και Ενεργειακής Οικονομίας του ΕΜΠ (ΕΒΕΟ/ΕΜΠ) σε 10 ευρωπαϊκές χώρες σε 4000 νέες επιχειρήσεις την περίοδο 2004-2010 και όπου διαπιστώνεται η σημασία που έχει η εμπειρία στις πιθανότητες επιβίωσης του νέου εγχειρήματος. Είχε βρεθεί ότι κατά μέσο όρο οι ιδρυτές αυτών των επιτυχημένων εγχειρημάτων είχαν εμπειρία στον κλάδο περίπου 12 χρόνια. Αλλά και σε πρόσφατη έρευνα επιχειρηματικότητας που διεξήχθη από την ΜοΚΕ του ΕΜΠ σε αποφοίτους μηχανικούς του ΕΜΠ οι οποίοι έχουν ακολουθήσει επιχειρηματική καριέρα, αξιολογήθηκε ότι επαγγελματικές σχέσεις και εμπειρία στον κλάδο ήταν οι σημαντικότεροι παράγοντες που τους ώθησαν στην έναρξη ενός νέου εγχειρήματος, με τη γνώση της αγοράς να ακολουθεί. Άρα η εμπειρία σε έναν κλάδο που αποκτάται μετά από κάποια χρόνια επαγγελματικής καριέρας συνιστά βασικό εφόδιο που βελτιώνει σημαντικά τις πιθανότητες επιτυχίας του εγχειρήματος.

Συνεπώς, η ενεργοποίηση στη επιχειρηματικότητα των πολύ νέων, άπειρων και ίσως με χαμηλότερη εκπαιδευτική προετοιμασία είναι χαρακτηριστικό χωρών με χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο. Στις αναπτυγμένες χώρες, αυτές δηλαδή με τις οποίες και θέλουμε να συγκρινόμαστε, τα νέα εγχειρήματα ξεκινούν από άτομα μεγαλύτερων ηλικιών. Επομένως και στο ελληνικό περιβάλλον, είναι προτιμότερο να στοχεύουμε στην μεγαλύτερη κινητοποίηση ατόμων με προηγούμενη εργασιακή εμπειρία και υψηλότερο κατά κανόνα μορφωτικό επίπεδο, ώστε να έχουμε ίσως μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας και μεγέθυνσης αυτών των εγχειρημάτων και άρα ισχυρότερης επίδρασης στην οικονομία μας.

Πίνακας: Ποσοστιαία κατανομή επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων κατά ηλικιακά κλιμάκια (2017)

Χώρα

18-24 ετών

25-34 ετών

35-44 ετών

45-54 ετών

55-64 ετών

Βουλγαρία

12,0

25,9

31,0

16,1

15,0

Κροατία

16,1

30,5

26,7

18,5

8,2

Κύπρος

6,2

33,8

32,2

18,6

9,3

Εσθονία

15,3

30,8

26,8

17,6

9,4

Γαλλία

5,6

25,9

24,3

22,6

21,6

Γερμανία

7,4

29,8

24,0

23,8

15,0

Ελλάδα

19,1

31,4

35,1

8,3

6,2

Ιρλανδία

9,2

31,0

28,2

17,6

14,0

Ιταλία

10,1

24,9

29,3

26,8

8,9

Λετονία

15,3

33,5

26,6

20,7

3,9

Λουξεμβούργο

16,6

27,7

27,0

19,2

9,5

Ολλανδία

15,8

29,9

26,8

16,0

11,5

Πολωνία

5,1

50,3

24,4

14,2

6,0

Σλοβακία

1,7

16,1

34,7

24,6

22,9

Σλοβενία

11,8

32,4

31,4

17,0

7,4

Ισπανία

8,4

25,3

33,3

23,5

9,5

Σουηδία

15,7

25,5

23,0

23,7

12,0

Ην. Βασίλειο

11,9

30,6

21,6

24,7

11,1

Ομάδα A

22,2

27,4

24,7

15,2

10,5

Ομάδα Β

16,5

32,2

26,0

16,8

8,4

Ομάδα Γ

11,1

29,2

28,1

20,2

11,3

% επί των επιχειρηματιών αρχικών σταδίων

Ομάδα Α: Χώρες Χαμηλού κόστους, Ομάδα Β: Χώρες βελτίωσης αποτελεσματικότητας, Ομάδα Γ: Χώρες καινοτομίας

Πηγή: ΙΟΒΕ, επεξεργασία στοιχείων GEM.

*Ο κ. Άγγελος Τσακανίκας είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο και Επιστημονικός Υπεύθυνος Παρατηρητηρίου Επιχειρηματικότητας του ΙΟΒΕ.